W tej audycji chciałbym przybliżyć czasy georgiańskie, autorkę Jane Austen oraz jej powieści. Najpierw wyjaśnijmy kilka terminów.
W Anglii rządzili Stuartowie, ponieważ jednak jeden z ostatnich królów tej dynastii był katolikiem Anglicy wygnali go z kraju. Krótko panowały jego córki Mary i Anna. Potom zaproszono elektorów hanowerskich. Królowie z tej dynasti mieli najczęściej na imię Jerzy, po angielsku George, a więc ta epoka jest nazywana epoką gregoriańską. Ciekawy okres historii to panowanie Jerzego III. Wtedy USA ogłosiło niepodległość. Później wybuchły wojny napoleońskie. Sam Jerzy III zwariował i przez 10 lat rządził jego syn Jerzy IV. Ten okres epoki georgiańskiej nazywa się okresem regencji. To 10 lat od 1811 do 1820. Jerzy IV w zasadzie jeszcze wtedy nie był królem Jerzym IV, ale był księciem Walii oraz księciem regentem. Właśnie w okresie tych 10 lat wydano 6 powieści Jane Austen. Z tego powodu nazywana jest ona autorką okresu regencji.

Co się wydarzyło w okresie regencji?
Rok 1811 - książę Walii Jerzy zostaje księciem regentem z powodu choroby umysłowej jego ojca Jerzego III. Wellington walczy z wojskami Napoleona na Półwyspie Iberyjskim. Została opublikowana pierwsza powieść Jane Austen czyli “Rozważna i romantyczna”
Rok 1812 - premier Spencer Perceval ginie w zamachu. Wybucha wojna brytyjsko-amerykańska nazywana też wojną 1812 roku. Rodzi się Charles Dickens. Napoleon wyrusza na Rosję, co później Mickiewicz opisuje w ostatniej księdze Pana Tadeusza, która jest zatytułowana Rok 1812.
Rok 1813 - została skonstruowana lokomotywa Puffing Billy, która działa do dzisiaj. Jane Austen opublikowała swoją drugą powieść “Duma i uprzedzenie”.
Rok 1814 - Napoleon abdykował i został wysłany na Elbę. Brytyjczycy spalili Biały Dom w USA, działo się to podczas tej wojny, którą nazywa się wojną 1812 roku. Jak jednak widać wojna trwała trochę dłużej, bo aż do 1815 roku. Na ulicach Londynu zapłonęły latarnie gazowe, a na rzece Tamizie odbył się ostatni jarmark. Jane Austen wydała trzecią powieść “Mansfield Park”.
Rok 1815 - to oczywiście 100 dni Napoleona, czyli jego ucieczka z Elby i później przegrana pod Waterloo. Napoleona wysłano na Św. Helenę. Weszły w życie Ustawy Zbożowe (ang. Corn Laws). Ustawy te przegłosowali arystokraci i wielcy właściciele ziemscy. Jane Austen wydała czwartą powieść “Emma”
Rok 1816 - to tzw. “rok bez lata”. Wybuchł wulkan na Indonezji, a pył w atmosferze sprawił, że na całym świecie spadła temperatura i nie było lata. Właśnie wtedy Mary Shelley napisała Frankensteina.
Rok 1817 - w wieku 41 lat zmarła Jane Austen.
Rok 1818 - opublikowano Frankensteina. Urodziła się Emily Brontë. Pośmiertnie wydano piątą i szóstą powieść Jane Austen czyli “Opactwo Northanger” oraz “Perswazje”.
Rok 1819 - Walter Scott opublikował powieść Ivanhoe. Urodziła się późniejsza królowa Wiktoria. Pierwszy statek parowy przepłynął Atlantyk. Brytyjczycy założyli miasto-port Singapur.
Rok 1820 - umiera Jerzy III, a książę regent zostaje królem Jerzym IV. Przez parlament przechodzi ustawa dająca królowi prawo do rozwodu z jego żoną Karoliną. Jerzy IV zdradzał swoją żonę, a ona jego. Właśnie to król chciał wykorzystać do rozwodu. Była ona jednak popularna i Jerzy IV się z nią nie rozwiódł. Nie zaprosił jednak żony na koronację rok później. Powstało Królewskie Towarzystwo Astronomiczne. Odkryto Wenus z Milo.

Teraz chciałbym omówić powieści Jane Austen i ich osadzenie w historii.
Jane Austen zaczęła pisać dość wcześnie. Jej pierwsze trzy powieści czyli “Rozważna i romantyczna”, “Duma i uprzedzenie” oraz “Opactwo Northanger” napisała jeszcze w latach 1790-tych. My znamy je z wersji opublikowanych w czasach regencji czyli około 20 lat później. Niewiele wiemy o tych wcześniejszych wersjach, ale istnieje pogląd, że np. “Duma i uprzedzenie” początkowo było powieścią epistolarną czyli skonstruowaną w formie listów. Austen napisała inną swoją powieść “Lady Susan” właśnie w tej formie. W wersji “Dumy i uprzedzenia”, które my znamy spora część to listy, np. list, który napisał Darcy do Lizzy.
Pierwsze dwie powieści (“Rozważna i romantyczna” oraz “Duma i uprzedzenie”) skupiają się na sytuacji kobiet z wyższych klas. Miały one komfortowe życie tak długo jak żył ich ojciec. Po jego śmierci często zostawały z niczym. Majątek przechodził najczęściej na najstarszego męskiego potomka rodu, czasami był to daleki kuzyn tak jak William Collins z “Dumy i uprzedzenia”. Kobieta musiała wyjść dobrze za mąż aby zaopiekować się swoją matką oraz rodzeństwem. Stare panny często pozostawały na utrzymaniu swoich braci, którzy mogli pracować. Praca dla kobiet była bardzo ograniczona.
Sama Jane Austen pisała dużo i była zachęcana przez ojca do tego, ale przez długi czas nic nie zarabiała. Za wydanie “Rozważnej i romantycznej” Austen zapłaciła £460. To pierwsze wydanie to było 750 egzemplarzy. Sprzedano je w ciągu dwóch lat i Austen zarobiła £140. Książka była wydana w trzech tomach, a na okładce jako autorkę podano “Pewną panią” (ang. “A Lady”).
Drugą książkę czyli “Dumę i uprzedzenie” opublikowano w 1813 roku. Na okładce napisano, że powieść napisała autorka “Rozważnej i romantycznej. Tym razem Austen nie bawiła się w płacenie za wydanie tylko zażądała od wydawcy £150 za prawa do wydawania. Dostała tylko £110. Za pierwszą książę była odpowiedzialna i gdyby się nie sprzedała Austen musiałaby za to zapłacić. W 1813 nie wiedziała jeszcze, że pierwsza książka się sprzedała w całości i że zarobiła £140, tak więc podjęła tą decyzję, że sprzedała prawa do wydawania swojej drugiej książki, która okazała się najbardziej znaną. W tej drugiej powieści warto zwrócić uwagę na relację Lizzy z siostrą i ojcem. Bardzo to przypominało prawdziwe relacje autorki z siostrą Kasandrą oraz ojcem pastorem.
Trzecią wydaną w 1814 książką był “Mansfield Park”. W tej książce jest poruszona sprawa niewolnictwa. Już sam tytuł zdaje się do tego nawiązywać. Lord Mansfield podczas procesu w sądzie powiedział, że “angielskie powietrze jest zbyt czyste, aby oddychali nim niewolnicy”. Chodziło o to, że każdy niewolnik przywieziony do Anglii automatycznie miał zostać uwolniony. Główną bohaterka tej powieści jest Fanny Price. Jest ona córką ubogiej krewnej i zostaje wybrana spośród swojego rodzeństwa aby zostać adoptowaną przez bogatszych krewnych. Podobny los spotkał trzeciego brata autorki. Edward został adoptowany przez rodzinę o nazwisku Knight i był później znany jako Edward Knight. Zapewnił on matce i swojej siostrze dom w posiadłości, którą odziedziczył po ludziach, którzy go adoptowali. Ostatnie lata życia Jane Austen spędziła właśnie w domu w Chawton, domu, który dostała od brata Edwarda.
Czwarta powieść wydana w 1815 roku to Emma. Autorka nauczyła się już na błędach z przeszłości, że nie warto sprzedawać praw do swoich książek i sama wydała tą powieść. Mimo, że to czwarta książka na okładce wspomniała tylko o drugiej powieści. Czytamy tam, że “Emmę” napisała autorka “Dumy i uprzedzenia”. Widać z tego, że już wtedy ta druga powieść była najpopularniejsza. Ta czwarta powieść czyli “Emma” została zadedykowana księciu regentowi. Wcale nie dlatego, że Jane Austen go lubiła, ale dostała taki rozkaz od królewskiego bibliotekarza, który twierdził, że książe regent lubi powieści Austen. W pierwszych trzech powieściach Austen opisywała kobiety, które były zmuszone szukać męża albo żyć w biedzie. Ta czwarta powieść opisuje losy bogatej Emmy, która zaraz na początku zapowiada, że nie wyjdzie za mąż, bo nie musi. Austen przedstawia w tej powieści dość humorystyczną postawę snobistycznej panny, która początkowo uważa, że wszystko wie najlepiej. Mimo tych wad dla wielu jest to jedna z ulubionych postaci z książek Austen.
Piąta powieść to “Opactwo Northanger”. Została ona wydana w 1818 czyli rok po śmierci Jane Austen. Ta książka przypomina trochę “Don Kichota”. Opowiada historię dziewczyny, która naczytała się powieści gotyckich i wierzy, że prawdziwe życie wygląda tak jak fabuła takiej książki. Wyjaśniając tytuł. Król Henryk VIII zarekwirował wszystkie klasztory i sprzedał je ludziom prywatnym. Tak więc tytułowe “Opactwo” to miejsce, które w przeszłości było klasztorem, a teraz jest siedzibą generała Tilneya.
Szósta powieść to wydane także w 1818 roku “Perswazje”. Jest to moja ulubiona powieść tej autorki. “Opactwo” i “Perswazje” zostały w tym 1818 roku razem w czterech tomach. Na okładce dalej nie było nazwiska Jane Austen. Akcja książki dzieje się w 1814 roku. Jest to ważne dla czytelnika. Przypomnę, że to był rok spokoju. Napoleon był na Elbie. Jednak czytelnik czytający wtedy wiedział, że choć książka kończy się happy endem w 1814, to w następnym roku wojna odżyje na nowo i bohaterowie będą musieli wypłynąć na wojnę. Chociaż więc wojna nie jest wspomniana wprost to czytelnik w tamtych czasach wiedział co znaczy rok 1814. Podobnie jak pierwsi czytelnicy Pana Tadeusza wiedzieli co oznaczał rok 1812.
Wiele osób wierzy, że Austen napisała tylko tych 6 powieści. Jeden z brytyjskich czytelników zażartował kiedyś i gdy go zapytano ile powieści przeczytał powiedział: “Wszystkie sześć”. Miał oczywiście na myśli tych sześć najbardziej znanych powieści Austen. Jednak w 1871 roku czyli 54 lata po śmierci opublikowano drugie wydanie biografii Austen napisanej przez jej najstarszego brata Henry’iego. W tym drugim wydaniu dodano nigdy nie opublikowaną krótką nowelę epistolarną. Wydawca na grzbiecie tego wydania umieścił tytuł “Lady Susan”. Dawało to wrażenie, że jest to gruba książka podczas gdy tak naprawdę było to drugie wydanie biografii i tej krótkiej powieści. Wg wielu badaczy “Lady Susan” jest najstarszą ukończoną książką Austen. Nie wydała jej jednak za życia. Dlaczego? Większość bohaterek jej książek jest moralnie dobra (...)